ΤΑ ΜΠΛΟΚΙΑ

Ειδήσεις και αναλύσεις από τη Λέσβο και την Ελλάδα με αριστερή ματιά!

Ανθρωποι

13 Σεπτεμβρίου: Ξεκινά η μάχη του Μελιγαλά ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τα Τάγματα Ασφαλείας

Φωτογραφία: Τάγματα Ασφαλείας

Συνοδεύτηκε επίσης από μαζικές εκτελέσεις ταγματασφαλιτών και συνεργατών τους, η οποία σηματοδότησε μια επίδειξη στρατιωτικής και όχι μόνον ισχύος από την πλευρά των ανταρτών, θορύβησε τους συμμάχους, ιδιαίτερα τους Βρετανούς, και τους πολιτικούς εκπροσώπους τους από την Ελλάδα και κατέληξε να καταγραφεί στη μυθολογία της εμπόλεμης αναμέτρησης ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά στη χώρα, που διήρκησε έως το 1949.

Από τη σκοπιά της Δεξιάς, η Μάχη του Μελιγαλά παρουσιάστηκε ως μια εκτεταμένη σφαγή αμάχων και τιμήθηκε ως εθνική επέτειος σε όλη τη διάρκεια του μετεμφυλιακού ελληνικού κράτους, μέχρι το 1982 όταν καταργήθηκε ως «γιορτή που συμβάλει στο μίσος» από την πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου. Από τη σκοπιά της Αριστεράς, παρουσιάστηκε ως ένας συντριπτικός στρατιωτικός θρίαμβος του ΕΛΑΣ και συνεχίζει σήμερα να αποτελεί αναφορά ως σύνθημα του αντιφασιστικού κινήματος και της άκρας αριστεράς.

Ο Μελιγαλάς, κωμόπολη που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα του Νομού Μεσσηνίας ήταν το επιχειρησιακό κέντρο των Ταγμάτων Ασφαλείας της Πελοποννήσου. Η θέση του ήταν αρκετά σημαντική, καθώς επέτρεπε τον έλεγχο του δρόμου από την Τρίπολη στην Καλαμάτα. Ταυτόχρονα παρείχε μια σχετική ασφάλεια στη δράση των Ταγμάτων Ασφαλείας, καθώς ο πληθυσμός της περιοχής και γενικότερα της Μεσσηνίας υπήρξε παραδοσιακά, μαζί με αυτόν της Λακωνίας, τον πιο φιλικό προς αυτά, συνεχίζοντας μια πλούσια φιλοβασιλική πολιτική παράδοση.

Οι αψιμαχίες ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τα Τάγματα Ασφαλείας στην Πελοπόννησο είχαν αρχικά αποκτήσει μικρότερη έκταση από ό,τι στην Στερεά Ελλαδα και οι ανταρτικές αντιστασιακές ομάδες αριθμούσαν μόνο μερικές εκατοντάδες γυναίκες και άνδρες. Οι εκατέρωθεν επιχειρήσεις αυξάνονται προς το τέλος του 1943, όταν η κεντρική διοίκηση του ΕΛΑΣ αποφασίζει να στείλει στην Πελοπόννησο τον Άρη Βελουχιώτη επικεφαλής 6.000 περίπου ανταρτών, προκειμένου να ενισχύσει το μέτωπο. Την ίδια περίοδο, η σύνοδος των συμμάχων Τσόρτσιλ, Στάλιν και Ρούσβελτ έχει καταδικάσει επίσημα τις ομάδες που συνεργάζονται με τους κατακτητές, έχοντας οδηγήσει την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου στην αποκήρυξη των Ταγμάτων Ασφαλείας. Ο Άρης έχει από εκείνη τη στιγμή το ελεύθερο να εκκαθαρίσει την Πελοπόννησο από τους ταγματασφαλίτες.

Οι πρώτες μάχες έγιναν στον Πύργο και στην Καλαμάτα, όπου παρά τις παρελκυστικές προσπάθειες των τοπικών Ταγμάτων Ασφαλείας που ζητούσαν ανακωχή προκειμένου να διευθετήσει το ζήτημα η εξόριστη κυβέρνηση όταν επιστρέψει, ο ΕΛΑΣ απαίτησε και πέτυχε τον αφοπλισμό τους. Από την Καλαμάτα ένα σημαντικό μέρος Ταγματασφαλιτών και συνεργατών διέφυγε στον Μελιγαλά, όπου τα Τάγματα διέθεταν αρκετά μεγάλο όγκο δυνάμεων.

Ο Μελιγαλάς περικυκλώθηκε από περίπου 1200 ΕΛΑΣίτες, που αντιμετωπίστηκαν από τα πολυβόλα που είχαν στήσει γύρω από την πόλη ισάριθμοι άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας. Την πρώτη μέρα, τα Τάγματα Ασφαλείας μπόρεσαν να διατηρήσουν τις θέσεις τους χάρη στους πολυβολισμούς και τα ναρκοπέδια που είχαν φυτέψει γύρω από την πόλη. Καθώς περνούσαν οι ώρες όμως, οι απώλειες των Ταγματασφαλιτών μεγάλωναν. Την τρίτη μέρα, στις 15 Σεπτέμβρη, οι δοσιλογικές δυνάμεις αποφάσισαν να επιχειρήσουν έξοδο προς τους Γαργαλιάνους. Το σχέδιο δεν εφαρμόστηκε ποτέ καθώς μια σειρά μεγάλων βομβαρδισμών από όλμους του ΕΛΑΣ, του οδήγησε σε παράδοση.

Η παράδοση των ταγματασφαλιτών συνοδεύτηκε από είσοδο του ΕΛΑΣ στον Μελιγαλά. Ο ΕΛΑΣ συνοδευόταν από χιλιάδες αμάχους που προέρχονταν από χωριά που είχαν κάψει οι Γερμανοί και τα Τάγματα Ασφαλείας του διαβόητου Παπαδόγγονα. Την ίδια μέρα εισήλθε στον Μελιγαλά ο Άρης Βελουχιώτης με την ομάδα του. Ακολούθησε ένα μεγάλο λουτρό αίματος, που βασίστηκε τόσο στα έκτακτα ανταρτοδικεία, όσο και στην λαϊκή εκδικητική μανία των αμάχων που συνόδευαν τον ΕΛΑΣ. Πάντως, παρά τις τερατώδεις υπερβολές που ακούστηκαν στη συνέχεια, οι νεκροί Ταγματασφαλίτες, χωροφύλακες  και συνεργάτες τους, υπολογίζονται στην πραγματικότητα σε 700 με 800.

Από αυτούς, οι 50 ανήκουν στον άμαχο πληθυσμό, καθώς είναι γέροι, γυναίκες και νεαρά παιδιά. Ανάμεσα στους νεκρούς περιλαμβάνονται και 60 υψηλόβαθμοι ηγέτες των Ταγμάτων Ασφαλείας, που κρίθηκαν ένοχοι από τα ανταρτοδικεία για σφαγές και αντίποινα αμάχων προς όφελος των Γερμανών. Τα Τάγματα Ασφαλείας της Πελοποννήσου ήταν εξαιρετικά βάρβαρα και ο αρχηγός τους Διονύσης Παπαδόγγονας είχε τιμηθεί προσωπικά από τον Χίτλερ για τον ζήλο που επιδείκνυε στον αντικομμουνιστικό αγώνα και ο οποίος περιελάμβανε τις εκτελέσεις εκατοντάδων αντιστασιακών. Οι ηγέτες των Ταγμάτων Ασφαλείας οδηγήθηκαν για εκτέλεσή λίγο έξω από την πόλη, σε ένα εγκαταλειμμένο πηγάδι. Αυτή είναι η περίφημη Πηγάδα του Μελιγαλά, για την οποία διάφοροι θρύλοι κυκλοφορούν από τότε.

Τα γεγονότα του Μελιγαλά υπήρξαν σύμφωνα με μια εκδοχή το έναυσμα για να οργανωθούν οι Βρετανοί εναντίον του ΕΑΜ, του οποίου η έλευση στην εξουσία έμοιαζε πλέον πιθανή. Μετά το τέλος του εμφυλίου η Πηγάδα του Μελιγαλά ονομάστηκε τόπος εθνικού μαρτυρίου και κάθε χρόνο γινόταν μνημόσυνο για τους νεκρούς ταγματασφαλίτες υπό την αιγίδα του ελληνικού κράτους.

Από το 1982 και την κατάργηση της γιορτής από το ΠΑΣΟΚ, στην Πηγάδα συγκεντρώνονται και κάνουν μνημόσυνο εκπρόσωποι δεξιών και ακροδεξιών οργανώσεων, οι οποίοι ενίοτε καταλήγουν να παίζουν ξύλο μεταξύ τους για να εξασφαλίσουν καλύτερη θέα προς την Πηγάδα. Το σύνθημα ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – Μελιγαλάς, από την άλλη, αποτελεί παραδοσιακό σύνθημα της φοιτητικής άκρας αριστεράς και των αντιφασιστικών ομάδων. Ο επικεφαλής των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στον Μελιγαλά καπετάν-Ωρίωνας, υπήρξε για πολλά χρόνια στέλεχος του ΚΚΕ και της ΕΔΑ. Στη διάσπαση του 1968 πέρασε στο ΚΚΕ Εσωτερικού και παρέμεινε ενεργός μέχρι τον θάνατό του το 1996.

Ακούστε καθημερινά το «Μια μέρα σαν σήμερα» με τον Γιάννη Ανδρουλιδάκη στις 06.50 και τις 17.50 στον 105,5 Στο Κόκκινo.

Ακούστε επίσης:

Η μάχη του Μελιγαλά – Ένα ραδιοφωνικό ένθετο για την ιστορία

 

Ακούστε: